Eilis Lawlor is econoom en doet ondermeer onderzoek naar de waarde van werk. Ze analyseerde verschillende beroepen en rekende uit wat werk de maatschappij kost en wat het oplevert.
Voorbeeld:
- Bankier: voor iedere pond die de bankier verdient, brengt hij 7 pond schade toe. Economische recessie, belastingontwijking, etc.
- Een crèche medewerker genereert juist waarde: voor iedere pond die zij verdient, brengt zij ruim 7 pond aan waarde in in de maatschappij: ouders kunnen blijven werken, kinderen leren van alles.
Als je de beroepen die er zijn vergelijkt, zijn er de beroepen die goed zijn voor het algemeen belang en de beroepen die het individuele belang (van bijvoorbeeld aandeelhouders) dienen en als bij-effect schade veroorzaken. Hogere salarissen zijn over het algemeen te vinden aan de ene kant van de balans, terwijl de social value doorgaans wordt gegenereerd aan de andere kant.
Lawlor stelt voor niet alleen naar de financiële kant van werk te kijken, maar ook naar de social value.
Schade:
- Belastingontwijking
- Vervuiling
- Ontevredenheid
- Tijdverspilling
- Stress
- (vul zelf aan)
Waarde:
- Persoonlijke groei
- Gelijke kansen
- Eigen keuzes maken
- Samen zijn
- Milieu
- (vul zelf aan)
Ontwerpers kunnen op deze schaal op verschillende plekken zitten. Wij zitten niet perse aan de ene of de andere kant: we kunnen zowel het sociale domein dienen als de financieel gedreven kant. En op beide plekken kunnen we zowel het goede als het slechte doen.
Hoe kun je -met dit voor ogen- een goede ontwerper zijn? Hoe kun je nadenken over goede keuzes maken?
Ontwerpen is het bedenken van een proces met en bepaald doel voor ogen. Je wilt mensen ergens heen brengen, je wilt ze iets leren. (Papanek) Om te toetsen of je goed bezig bent, kun je drie vragen stellen. Bij voorkeur in een groepje, zodat je eigen bias niet in de weg zit.
- Helpt het? Deze is altijd goed. Bijna alle ontwerpers willen helpen.
- Stuurt het? Deze is meestal ook goed. Dat is dat leren waar Papanek het over heeft. Het is wel alleen goed als de persoon voor wie je werkt het zelf wil. (Bijv. bij stoppen met roken.) En als je het bewust en openlijk toepast; als je eerlijk bent.
- Bestuurt het? Deze is altijd fout: je mag de autonomie van mensen niet aantasten. Je doet iets dat mensen niet zelf willen.
Helpt het?
Deze is makkelijk. Voorbeeld: digitaal afrekenen bij mensen die de straatkrant verkopen. Fijn, want ik heb nooit kleingeld. Dit concept is ontwikkeld en was op deze manier goed. Het helpt.
Ik las ooit over een pilot waar de straatkrantverkoper het geld niet zomaar kreeg. Voorbijganger: ‘Anders kopen ze er maar drank van!’ De verkoper moest aan bepaalde voorwaarden voldoen (kon er niet alles mee kopen) en werd zo ‘geholpen’. Goed bedoeld, maar toch niet helemaal fijn.
Want nu wordt de straatkrantverkoper bestuurd; hij verliest autonomie. Schadelijk, want er ontstaat een ongewenst soort macht en hiërarchie.
Stuurt het?
De National Trust is het Staatsbosbeheer van Groot Brittannië.
Ze willen graag dat mensen zich goed gedragen in hun natuurgebieden. Ik was daar en liep rond een vennetje met mooie begroeide oevers. Dat combineert niet met honden die willen zwemmen. Dan kun je een bordje neerzetten: Verboden voor honden!
Dat stuurt maar helpt niet: je zit met die hond die wil zwemmen, er staat een bord maar geen boswachter. Dus de hond gaat zwemmen. Schade aan de oever, en schade aan de relatie bosbeheerder en bezoeker.
Of je zet een ander bordje neer:
Dat stuurt en is ok: je begrijpt waarom het moet en biedt een oplossing. Geen schade. Het gaat dus over autonomie en goede keuzes kunnen en willen maken.
Bestuurt het?
Apple heeft de dienst leesdoelen bereiken ontwikkeld. (Ik schreef daar al eens over: Apple, je bent mijn moeder niet!) Je telefoon houdt leesdoelen bij die je hebt gesteld; bijvoorbeeld 10 minuten per dag. Klinkt goed.
Maar wat er niet goed aan is, is dat het alleen telt als je digitaal leest, op je apple device. En dat er een share en beloningsfunctie in zit. Dan ga je mensen besturen. Meer schermgebruik, lezen als wedstrijd. Schade.
Beter is leesplezier te stimuleren, en ook offline lezen mee te nemen. Dan helpt voor de merkwaarde van apple en is dus ook commercieel een goede keuze.
Denken vanuit de mens
Het gaat in dit denken over het denken vanuit de mens. Met aandacht, liefde en respect voor wie de persoon voor wie je werkt is en wat hij wil.
Om te toetsen of je goed bezig bent, kun je deze flowchart gebruiken. Bij voorkeur met anderen samen, zodat je eigen bias niet in de weg zit.
Vasilis van Gemert en ik praten hier ook over in onze podcast: Vasilis en Astrid praten makkelijk over ethiek.