Ik doe onderzoek naar ethiek in de ontwerpwereld. En kom erachter weinig kennis soms een voordeel is. In dit blog vertel ik je hoe dat zit.
In mijn onderzoek gebruik ik veel bronnen, waaronder ervaringen. Ik verzamel de verhalen van gewone mensen, praat met ontwerpers en werk met ontwerp-studenten en leerlingen. Het is een heerlijk onderwerp: veel mensen weten wat goed is en vertellen er graag over. (Luister onze podcast!)
Ethiek is afschuwelijk
Maar als ik dan in mijn gesprekken het woord ethiek gebruik verandert alles. Ethiek heeft een slechte reputatie. Het is lastig, het is gedoe.
En dat ervaar ik zelf ook.
Sinds ik met dit onderzoek bezig ben en steeds weer probeer alle grote denkers te begrijpen, loop ik knarsend vast. “ik weet dat ik niks weet!’ roep ik uit. Op de WDKA (waar ik inmiddels een master studie doe) vinden ze dat prachtig (je leerproces!), maar ik vind het niks.
Ik ben teveel onder de indruk van de intellectuelen met hun taal en gebruiken. Ik voel me er geen onderdeel van, ik voel me buitengesloten.
Goed is makkelijk
Een vreemde onzekerheid, want in Het Goede zijn we best wel goed. Hoe zit dat?
- In onze podcast spraken we met Rogier Bisschop, creative director bij Total Design. Het gesprek over ethiek binnen TD blijkt niet expliciet en bewust, maar qua cultuur wordt er wel degelijk aan het goede. De filosofen worden niet genoemd, maar het intuïtieve begrip is er wel.
- En een groep de leerlingen van 12 en 13 jaar met wie ik nadacht over het goede, konden feilloos aangeven wat slecht was en hoe het beter kan, zonder de grote filosofen te kennen.
- En zelf heb ik eigenlijk nog nooit slecht (als in boosaardig) werk gemaakt, terwijl ik er pas de laatste jaren expliciet ethiek betrek in mijn beslissingen.
Gedraag je
Ik was een paar jaar geleden op bezoek op een school met maar één schoolregel. In de gang hing een bordje met een korte tekst: Gedraag je.
Dat was alles.
De visie van de school was dat je, door niet expliciet en in detail uit te leggen wat mag en wat niet, de verantwoordelijkheid bij de leerling legt. En dat je zo aangeeft dat je vindt dat de leerling dat kan. Je geeft vertrouwen en verantwoordelijkheid.
We weten meer dan we ons bewust zijn.
Logisch, want we hebben (bijna) allemaal een morele opvoeding gehad.
- Van onze ouders, en door op school, op ons werk en in de maatschappij te zijn.
- Of meer formeel via een religie,
- of nog formeler via de wetten die ons officieel begrenzen.
Al deze systemen zijn vanaf jong in ons ingesleten. De meesten van ons zijn daardoor als vanzelf best goed in goed handelen. We zijn Onbewust Bekwaam.
Onbewust bekwaam
Maar zodra je het gesprek over goed handelen dan expliciet maakt, verdwijnt die onbewuste kennis.
In onze maatschappij waarderen we formele kennis hoger dan de onbewuste, daarom studeren we allemaal zo hard. We leren dat het goed is te rationaliseren en intelligent te argumenteren. Met een gevoel win je de discussie niet.
Dat proces van expliciet leren ziet er zo uit:
Normaal ga je in kennisontwikkeling van Onbewust Onbekwaam naar Onbewust Bekwaam, en hoe verder je komt, hoe beter het is.
Maar ik het geval van ethiek gebeurt er iets geks. Dan ga je van Onbewust Bekwaam naar Bewust Onbekwaam. Waar je het eerst op gevoel best goed wist, blokkeer je zodra iemand Kant! tegen je zegt. Je gaat de verkeerde kant op naar verdrietig. Je weet dat je (eigenlijk) niks weet. (En gooit je onbewuste kennis blijkbaar meteen bij de vuilnis.)
Uiteraard weet ik dat kennis van groot belang is. In het goed en rationeel kunnen denken over Het Goede is kennis van grote waarde. Maar je persoonlijke perspectief (je intuïtieve kennis) neem je altijd mee, en ook dat is van grote waarde.
Ik wil dat de discussie over Het Goede mogelijk, makkelijk en veilig is.
Hoe doe je dat goed, en hoe weet je wanneer het kan?
Eén van de vragen is hoe we die intuïtieve kennis kunnen koppelen aan formele kennis, zonder dat de één de ander uitschakelt. Zodat je van Onbewust Bekwaam kunt oversteken naar Bewust Bekwaam. Best of both worlds!
Ik zoek in mijn masterstudie uit hoe we dat moeten doen. Wil je reageren of iets delen? ethiek@astridpoot.nl