Dit stuk is onderdeel van mijn onderzoek naar ethiek in/en design. Ik wil het werken vanuit ethische principes concreet en toepasbaar maken; niet lullen, maar poetsen. En dus weer een stuk gereedschap. Het is een instrument om met je eigen werk in gesprek te gaan: ben je goed bezig?
Ik vind dat iedere ontwerper zijn eigen ethisch kader moet en kan formuleren, maar helemaal vrij is dat niet. Er zijn bepaalde opvattingen die niet ter discussie mogen staan wat mij betreft:
- Je werk mag geen schade toebrengen. Schade is een no-go.
- Je werk moet mensen vooruit helpen. Anders is het niet zinvol.
Rechten van de ontworpen mens
Om de schade en het helpen te beoordelen heb ik een aantal Rechten van de ontworpen mens geformuleerd, iedereen kan ze aanvullen.
De naam komt voort uit het idee dat ieder bedacht proces met een doel voor ogen ontwerpen is (Papanek), of het nou marketing is, een complexe rotonde of een digitale leeromgeving. En dat wij mensen daar non-stop mee te maken hebben: ons gedrag wordt voortdurend ontworpen; wij zijn de ontworpen mens.
Inspiratie voor de Rechten van de ontworpen mens was de deugdenethiek. In de deugdenethiek gaat het om het steeds beter leven volgens bepaalde deugden.
Zo kunnen we ook naar ontwerp kijken: er is een bepaald moreel kader waarbinnen je als ontwerper wilt werken. Om daar goed in te worden moet je gewoontes ontwikkelen: steeds opnieuw toets je je keuzes aan het kader. De Rechten van de ontworpen mens helpen daarbij. Je denkt bij het toetsen vanuit het belang van de mens voor wie je ontwerpt: de consument. En niet -bijvoorbeeld- de aandeelhouder, de wereld of andere mensen; daarvoor maak ik een ander gereedschap.
De rechten:
- Het recht op welzijn
- Het recht op ontwikkeling
- het recht op eigen keuzes
- Het recht op privacy
- Het recht op eerlijkheid
- Het recht op duurzaamheid
- …
Doe het zo:
Stel steeds twee vragen:
- Brengt mijn werk deze persoon schade toe op het gebied van [recht]?
- Helpt mijn werk deze persoon vooruit op het gebied van [recht]?
Denk vanuit de belangen van jouw doelgroep: de mens waar jij uiteindelijk voor werkt. (En vanuit -bijvoorbeeld- de opdrachtgever.) Het gaat nu over jouw werk het beste doen voor de gewone mens.
De ontworpen mens heeft recht op…
… welzijn
Het hoofddoel van ontwerpers is het vergroten van welzijn van de mens. Welzijn kent veel aspecten, op een aantal daarvan heeft de ontwerper invloed. Als ontwerpers beïnvloeden we het welzijn op verschillende manieren.
Soms is het moeilijk goed te bepalen of iets schadelijk of helpend is: is een influencer video met product placement inspirerend en dus goed voor je ontwikkeling? Of is het manipulatie die eigen keuzes in de weg staat? Of beide? Als je dat soort vragen tegenkomt, doe je precies wat de bedoeling is: je oefent met het toetsen van je keuzes en ontwikkelt je denken over de rol van ethiek in jouw werk. Hoera!
Recht op ontwikkeling
We ontwerpen voor groei en ontwikkeling die past bij ambities en dromen van de mens. We voorkomen het veroorzaken van treurige leegte en hoeden ons voor indoctrinatie en onheuse beïnvloeding.
Recht op eigen keuzes
We zorgen dat de mens autonoom en goed geïnformeerd keuzes kan maken die passen bij zijn doelen en wensen. We maken de keuzes die de mens heeft helder en voorkomen sturing die niet in het belang is van de mens.
Recht op privacy
We brengen mensen nooit in gevaar. Mensen die ontworpen processen gebruiken moeten daarin veilig zijn. We gaan met respect een aandacht om met de gegevens die mensen delen, we vragen alleen het hoognodige en beheren dat goed.
Recht op eerlijkheid
We zijn eerlijk: de mens weet en snapt wat we van ze willen. We vertellen alles en liegen niet.
Recht op duurzaamheid
We veroorzaken een blijvend positief effect. We verspillen geen tijd met incidenteel gedoe maar zorgen voor een lange relatie of blijvend resultaat.
Vul aan…
Heb je zelf een recht toe te voegen of aan te passen: doe dat vooral. Dit is een open aanzet. Laat je weten wat je erbij zet of verandert?
Aan het werk
Met de Rechten van de ontworpen mens en het stroomdiagram kun je je eigen ontwerpwerk dus beoordelen. Het stroomdiagram is in dit voorbeeld ingezet voor het nadenken voor één persoon; het is persoonlijk. (Je kunt het ook inzetten op een ander niveau: maatschappelijk of voor groepen mensen (die tegengestelde belangen hebben). Daarover later meer.)
Goed, tot zover. Mijn hele ethiek onderzoek is openbaar. Dat is met opzet: zo leren we samen. Het is vaak onaf en de imposter zit altijd op mijn schouder. De openbaarheid maakt me kwetsbaar: ik wil niet vertellen hoe het zit, ik wil leren. Het is een samenwerking. Ik verwelkom reacties en vragen, en vraag jullie daarin aardig en aandachtig te zijn.
Liefde!